آزادسازی «موصل»؛ گامی لازم اما ناکافی برای پایان اشغالگری تروریست ها در عراق

تهران- ایرنا- آزادسازی موصل هدفی است که دولتمردان و بسیاری از مردم به عنوان پایانی بر اشغالگری تروریست ها در عراق به آن چشم دوخته اند، حال آنکه پس از آزادسازی این شهر نیز بایسته هایی جدی پیش روی عراقی ها وجود دارد تا مانع از سربرآوردن دوباره افراطی های مسلح شوند.

طی روزهای گذشته خبرهایی درباره احتمال شروع زودهنگام عملیات آزادسازی شهر موصل منتشر شده است. هر چند دولت عراق هنوز تاریخ دقیق شروع عملیات را اعلام نکرده است اما تجمع گسترده ای از نیروهای نظامی در مناطق جنوبی موصل شکل گرفته است.
عراق از سال 2014 میلادی با تهاجم گسترده گروه تروریستی داعش روبرو شد و بخش های گسترده ای از خاک این کشور به اشغال تروریست ها درآمد. نیروهای عراقی اما در یک سال گذشته مناطقی در شمال و غرب این کشور از جمله «الرمادی»، «هیت»، «فلوجه» و همچنین مناطقی در شمال استان «صلاح الدین» را از عناصر داعش پاکسازی کردند و همانطور که پیش بینی می شد، پس از آزادسازی فلوجه، اکنون نوبت به پاکسازی موصل مرکز استان «نینوا» رسیده است.
موصل پس از بغداد، دومین شهر بزرگ عراق است که اکنون بزرگترین پایگاه گروه تروریستی داعش در این کشور به شمار می رود. موصل از اوایل اوج گیری داعش زیر سیطره این گروه تروریستی درآمد. به گفته «کریستوفر گارور» سخنگوی ائتلاف بین المللی ضد داعش، پیش بینی می شود که شمار تروریست ها در موصل بین پنج تا 10 هزار نفر باشد. همچنین 500 هزار تا یک میلیون غیرنظامی نیز در شهر سکونت دارند.
سرلشکر «نجم الجبوری» فرمانده عملیات نینوا با تاکید بر اینکه عملیات آزادسازی موصل به زودی از شهر «القیاره»، واقع در 60 کیلومتری جنوب موصل شروع خواهد شد، از مردم خواست در خانه های خود بمانند و در طول عملیات از مناطق پرخطر دوری کنند.
در روزهای گذشته نیز ستاد تبلیغات فرماندهی مشترک نیروهای عراقی اعلام کرد که هواپیماهای عراقی میلیون ها نسخه اعلامیه و بروشور هشداردهنده روی 2 شهر «الشرقاط» (در شمال استان صلاح الدین) و موصل پخش کرده اند. این اعلامیه ها از اهالی و غیرنظامیان می خواهد با نیروهای عراقی همکاری کنند و از مقرها و پایگاه های گروه تروریستی داعش که جزو اهداف هوایی است، فاصله بگیرند.
با این حال، همچنان در فضای سیاسی عراق بر سر چگونگی شروع و انجام این عملیات و از همه مهم تر نیروهای شرکت کننده در آن، بحث و اختلاف نظر فراوان است. در این میان، بازار اختلاف بر سر مشارکت نیروهای پیشمرگه کرد و «حشد الشعبی» یعنی نیروهای بسیج مردمی داغتر است.
در این پیوند، هفته گذشته «خالد العبیدی» وزیر دفاع عراق اعلام کرد نیروهای پیشمرگه در آزادسازی موصل نقشی نخواهند داشت. این در حالی است که پیشتر «نچیروان بارزانی» نخست وزیر اقلیم کردستان عراق در مصاحبه ای از حضور حتمی نیروهای پیشمرگه کرد در این عملیات و نقش اساسی آنان خبر داده بود.
به نظر می رسد، عملیات آزادسازی موصل برای رهبران اقلیم کردستان بسیار مهم است. موصل شهری است که به «اربیل» (پایتخت اقلیم) و «دهوک» نزدیک است و تحولات آن تا اندازه زیادی بر «کرکوک» هم تاثیر دارد.
برخی تحلیلگران بر این باورند که پشت پرده پافشاری دولت اقلیم کردستان برای مشارکت در عملیات نینوا، 2 هدف احتمالی وجود دارد؛ نخستین هدف که تحقق آن دور از ذهن است و با موانع بسیاری همراه خواهد بود، پیوستن موصل پس از آزادسازی به اقلیم کردستان عراق است. پرواضح است که هم دولت عراق و هم جامعه بین المللی این مساله را تایید نخواهند کرد. افزون بر این، اکثریت جمعیت سنی شهر موصل مهمترین مانع بر سر راه پیوستن احتمالی این شهر به یک اقلیم کردی است.
اما هدف دوم که واقعبینانه تر به نظرمی رسد این است که دولت اقلیم خودمختار کردستان قصد دارد برگزیدگان سیاسی و مسوولان آینده موصل با مواضع رهبران کرد همسو باشند. این احتمال را پناه دادن اقلیم کردستان به مقام های پیشین، شیوخ قبایل و رهبران عرب سنی پس از اشغال موصل، تقویت می کند.
مشارکت نیروهای حشد الشعبی در عملیات نینوا نیز دیگر مساله موجود است. در این پیوند، شماری از رسانه های وابسته به کشورهای عربی منطقه با راه اندازی جنگ تبلیغاتی علیه نیروهای بسیج مردمی هدف جلوگیری از مشارکت این گروه در عملیات آزادسازی موصل را دنبال کرده اند. این در حالی است که هفته گذشته، «حیدر العبادی» نخست وزیر عراق از حضور و همراهی نیروهای بسیج مردمی در کنار نیروهای مسلح عراقی و دیگر نیروهای نظامی خبر داد.
بسیاری بر این باورند که رسانه های حامی جریان های تکفیری از جمله رسانه های سعودی با حمله به نیروهای حشد الشعبی، جز راه انداختن جنگ طایفه ای و مذهبی، ضربه زدن به این عملیات و در کل اخلال در روند مبارزه با داعش را هدف دیگری ندارند.
در این میان، اگرچه هسته اولیه و شمار زیادی از نیروهای بسیج مردمی را داوطلبان شیعه تشکیل می دهند اما آنان هیچگاه نام شیعیان را بر این گروه نگذاشتند تا در مسیر پیوستن دیگر داوطلبان مانعی ایجاد نشود. هم اکنون نیز شمار زیادی از اهل سنت، ایزدی ها، آشوری ها و مسیحیان، زیر پرچم عراق واحد، دوشادوش هموطنان شیعه خود در گروه حشد الشعبی با داعش پیکار می کنند.
با توجه به این مسایل و همچنین با درنظرگرفتن پیشروی های اخیر برای به عقب راندن داعش، اکنون دیگر تردیدی نیست که این خلافت خودخوانده در مسیر سقوط قرار گرفته است و با آزادی موصل، این گروه تروریستی دیگر سرزمینی در خاک عراق نخواهد داشت.
در این میان، مساله مهم حفظ و حراست از دستاوردهای این عملیات نظامی است. تروریست ها پس از بیرون رانده شدن از موصل نباید پس از مدتی با تجهیز قوای خود از شهر دیگری سر برآورند.
به نظر می رسد، یکی از مهم ترین چالش ها و موانع بر سر راه ماندگاری موفقیت در برابر داعش، نبود روند سیاسی کارآمد در عراق است که زمینه و بستر فعالیت گروه هایی چون داعش را فراهم می سازد. تشدید اختلاف های سیاسی، شکاف های مذهبی و نبود درک متقابل بین دولت و مردم، اصلی ترین عامل برای قدرت گیری گروه های افراطی و تروریستی است. آنان همیشه روی موج نارضایتی سوار می شوند و اهداف شوم خود را پی می گیرند. در برابر، افزایش مشارکت و رضایت شهروندان و اقوام، پشتیبانی گسترده از دولت مرکزی را به همراه خواهد داشت و مانع رشد افراطی گری و پا گرفتن گروه های تروریستی و سلفی می شود. مبارزه با داعش تنها از راه نظامی گری امکان پذیر نخواهد بود بلکه باید همراه با اصلاحات سیاسی به نبرد با افراطی گری رفت.
دیر یا زود نیروهای مبارز، پرچم عراق را در مرکز شهر موصل به اهتزاز در خواهند آورد اما مرحله دشوارتر پس از آزادسازی است که آن هم نیازمند حفظ وحدت و کنار نهادن اختلاف ها و کشمکش های سیاسی و قومی در عراق است.